Klasztor cystersów w Bierzwniku

Architektura

Klasztor idealny

Konwent cystersów – w tym opat i dwunastu braci – przybyli do Bierzwnika w czerwcu 1294 roku. W tym czasiebudowa ufundowanego w 1286 roku klasztoru była już na tyle zaawansowana, że mnisi mogli rozpocząć swojądziałalność. Klasztory cysterskie opierały swoją budowę najczęściej na planie idealnym (wzorcowym) z IX wieku, któryzostał opracowany w opactwie benedyktynów w Sankt Gallen. Plan ten przewidywał budowlę, która poprzezrozłożenie pomieszczeń oraz jasne i przemyślane określenie ich przeznaczenia stwarzała mnichom wygodne – choćnie luksusowe – warunki do życia, pracy i modlitwy zgodnie z regułami zakonu.

Cystersi dopasowali ów idealny plan do swoich potrzeb oraz reguł zakonu i podzielili klauzurę na dwa obszary. Jedenz nich był dostępny wyłącznie dla wyświęconych braci, drugi zaś pozostawał do dyspozycji konwersów, czyli braciświeckich, których głównym zadaniem była opieka nad działalnością gospodarczą klasztoru. W ten sposób kompleksskładał się z kościoła i wewnętrznej części klauzury. Tam znajdowały się krużganek, dormitorium (sypialnie mnichów),refektarz (jadalnia), kapitularz (sala zebrań), biblioteka, a także kuchnia, pomieszczenia gospodarcze, magazyny orazstudnia. Obszar klauzury poszerzały budynki gospodarcze, warsztaty, ogrody, stajnie, ewentualnie browar i inne przybudówki. W oddzielnych budynkach przebywali goście i nowicjusze oraz znajdował się szpital. Opat często dysponował również własnym budynkiem.

Co pozostało

Choć z dawnego klasztoru cysterskiego w Bierzwniku do dziś zachowały się jedynie nieliczne budynki – częścikościoła oraz skrzydeł wschodniego i południowego klauzury – dzięki zachowanemu planowi z 1792 roku, jak iintensywnym badaniom archeologicznym można zrekonstruować wygląd założenia klasztornego. Wyłania się z nichtypowe opactwo cysterskie z kościołem w części północnej oraz trzema skrzydłami klauzury z krużgankiem i granitową studnią w wirydarzu.

Zbudowany na niewielkim wzniesieniu nad jeziorem Kuchta ceglany klasztor wy­kazuje podobieństwa architektoniczne z klasztorem macierzystym w Kołbaczu, natomiast ornamen­tyka wskazuje na pochodzenie z warsztatów budowlanej strzechy choryńskiej.

Również gospodarcza działalność cystersów, która była częścią reguł zakonu i odzwierciedlała się w haśle „ora et labora”, mogła zostać potwierdzona dzięki wykopaliskom archeologicznym. Odsłoniły one m.in. kryptę w chórze kościoła, kanały wodne, system grzewczy, wymienioną już studnię w wirydarzu, a także pozostałości młyna wodnego, pieców cegielnianego i wapienniczego oraz kuźni. Odkryte piwnice skrzydła zachodniego zostały zrekonstruowane.

Położenie

Nad Drawą

Dla południowej części województwa zachodniopomorskiego, w której znajdują się gmina i miejscowość Bierzwnik,charakterystyczne są – dzięki położeniu na Równinie Drawskiej z Puszczą Drawską oraz Pojezierzem Drawskim i Dobiegnieckim – gęste lasy z dębami, bukami, grabami i sosnami, jak i liczne małe i duże jeziora. W samej gminie Bierzwnik jest ich 38.

Drawa dzieli równinę i tworzy malowniczy krajobraz z wąwozami wysokimi nawet do 30 metrów. W dorzeczu Drawy iPłociczny, w sercu Puszczy Drawskiej, w 1990 roku utworzono Drawieński Park Narodowy o powierzchni 114,41kilometrów kwadratowych. Jego celem jest ochrona wyjątkowej i różnorodnej przyrody regionu. W parku rośnie ponad 1000 gatunków roślin i zamieszkuje go ponad 200 gatunków ssaków. Poza tym można znaleźć tam jeziora, torfowiska, łąki oraz rozległe lasy.

Choć ten od niedawna objęty ochroną obszar składa się w przeważającej mierze z lasów, napotkać można również liczne ślady historii i działania człowieka. Pozostałości smolarni, miejsc produkcji szkła, kanałów czy składów drewna i drogowskazów, ale również osady i cmentarze pozwalają, by park ten postrzegać nie tylko jako obszar ochrony przyrody, ale i krajobraz kulturowy z bogatą historią.

Skarby terra transoderana

W okresie działalności cystersów w Bierzwniku region ten należał najpierw do Marchii Brandenburskiej, a następnieod 1402 roku jako część Nowej Marchii do Zakonu Krzyżackiego, by w połowie XV wieku ponownie trafić podpanowanie elektoratu Brandenburgii. Miasta, które zostały założone w wyniku niemieckiego osadnictwa na wschodziew XIII wieku, stały się świadkami burzliwych dziejów terra transoderana do 1945 roku. Liczne miejscowości ucierpiałyznacznie już podczas wojen husyckich w latach trzydziestych XV wieku, a potem w wyniku drugiej wojny światowej.

Warto zwiedzić Bierzwnik i okolice, a także odwiedzić leżące nieopodal miasta i miasteczka z historyczną zabudową. W położonym 10 kilometrów na południowy-wschód Dobiegniewie można podziwiać późnogotycki kościół. Do większych miejscowości leżących niedaleko Bierzwnika należą Drezdenko na południu z pozostałościami twierdzy z początków XVII wieku, późnobarokowym pałacem z parkiem oraz fortyfikacjami linii Noteci z czasów drugiej wojny światowej, a także Strzelce Krajeńskie z kościołem mariackim z XIII wieku i średniowiecznymi murami miejskimi wraz z czatowniami.

Jeśli przy wyjeździe z Bierzwnika obierzemy drogę w kierunku północnym na Stargard Szczeciński, dojedziemy doChoszczna, gdzie ślady średniowiecza odkryć możemy w pozostałościach murów miejskich oraz gotyckiego kościołamariackiego z XIV wieku.

Turystyka

Na tropie cystersów i jeńców wojennych

Dawne opactwo cysterskie jest główną atrakcją dla turystów odwiedzających Bierzwnik. Klasztor należy dziś doKościoła katolickiego i jest rzetelnie odrestaurowany. Zachodnia część kościoła i zachodnie skrzydło klasztoru są od2008 roku w odbudowie. Przeprowadzone na terenie kompleksu badania archeologiczne są bardzo dobrzeudokumentowane, a wyniki prac prezentowane na wielojęzycznych tablicach.

Bierzwnik jest członkiem Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Gmin Cysterskich i leży na Szlaku Cysterskim. Każdegoroku na przełomie lipca i sierpnia odbywa się tu festiwal „Trzy dni na cysterskim szlaku”, podczas którego mająmiejsce międzynarodowe tragi wyrobów klasztornych, koncerty, warsztaty i inne wydarzenia kulturalne.

Sąsiednie miejscowości również mają do zaoferowania wiele atrakcji turystycznych. W Dobiegniewie warty zobaczenia jest gotycki kościół, a w Strzelcach Krajeńskich bardzo dobrze zachowany zespół średniowiecznych fortyfikacji miejskich, które wraz z innymi zabytkami położone są na „Miejskim szlaku turystycznym”.

Do 1945 roku w Dobiegniewie znajdował się obóz jeniecki dla oficerów Polski, znany jako Oflag II C Woldenberg. Dziś budynki można zwiedzać, a znajdujące się tam muzeum pokazuje życie codzienne więźniów. Warto zobaczyć również działającą do dziś elektrownię wodną „Kamienna” z przełomu XIX i XX wieku.

Aktywny wypoczynek

Amatorom pieszych wędrówek, wycieczek rowerowych i sportów wodnych gmina Bierzwnik i jej okolice oferują licznemożliwości aktywnego wypoczynku na łonie natury. Położony w pobliżu Drawieński Park Narodowy dysponuje ponad100-kilometrową siecią ścieżek pieszych i do jazdy konnej. Zbiorniki wodne parku są atrakcją dla miłośnikówkajakarstwa. Oznakowany szlak wodny rozciąga się na długości 75 kilometrów i prowadzi przez malownicze zwężenia, jeziora i kanały aż do Drawy i Noteci.

Ze względu na to, że Bierzwnik jest niewielką miejscowością, dominuje tutaj agroturystyka. Nad licznymi jezioramiznajdują się pola kempingowe.

Hotele i restauracje można znaleźć natomiast w pobliskich miejscowościach. Zarówno w Dobiegniewie, Strzelcach, jak i w Choszcznie wybór jest duży i nie brak ofert o wysokim standardzie.

Historia

Klasztor w Kołbaczu i jego filia w Bierzwniku

Już w 1280 roku cystersi z Kołbacza otrzymali zgodę na założenie filii na terenie Nowej Marchii. Potrzebne byłojednak kolejne 14 lat, by nowy konwent faktycznie mógł przeprowadzić się do Marienwalde (dziś Bierzwnik). Budowa filii była ze strony margrabiów przemyślanym posunięciem. Konwent macierzysty dostał w ten sposób rekompensatę za straty poniesione w związku z wojnami pomorskimi i jednocześnie nagrodzony za wsparcie udzielone w czasiekonfliktu. Z drugiej strony Askańczycy mogli umocnić swoją władzę nad nowym, słabym pod względem infrastrukturyterytorium dzięki stabilnej, wiernie im oddanej władzy kościelnej, tworząc ponadto w ten sposób silny ośrodekgospodarczy.

Klasztor w czasie fundacji otrzymał liczne dobra ziemskie, również od marchijskiej szlachty. To stworzyło podstawę pomyślnego rozwoju gospodarczego konwentu.

Poza tym mnisi okazali się konsekwentnymi w dążeniu do celu ludźmi interesu, którzy powiększali swoje dobra nieprzerwanie do drugiej połowy XIV wieku. Gospodarka konwentu koncentrowała się na rolnictwie, a w tym wypadku na uprawie zboża i hodowli bydła. Do tego dochodziła m.in. obróbka żelaza pochodzącego prawdopodobnie z rud darniowych w pobliżu klasztoru.

Wojna i ogień

Rozkwit klasztoru przypada na czasy panowania Askańczyków. Po wymarciu dynastii na początku XIV wieku dlaBierzwnika nadeszły niespokojne czasy. Opactwo zostało uwikłane w wojny pomiędzy Wittelsbachami, Pomorzem iKrólestwem Polskim. Również sytuacja gospodarcza była w tym okresie niekorzystna.

Tragiczny moment mnisi przeżyli w 1347 roku, kiedy w wyniku pożaru klasztor uległ całkowitemu zniszczeniu.Potrzeba było ponownego uprzywilejowania ze strony margrabiów, jak i wsparcia ze strony klasztoru macierzystego,aby cystersi mogli w 1352 roku ponownie rozpocząć swoją działalność w Bierzwniku. Jednakże wkrótce po tym, bo w1402 roku, Nowa Marchia przeszła we władanie Krzyżaków. Choć stosunki cystersów z nowymi władcami układały siępomyślnie, a mnisi pełnili nawet funkcje dyplomatyczne, zbrojne konflikty Krzyżaków z sąsiednim KsięstwemPomorskim i Królestwem Polskim negatywnie wpływały na sytuację klasztoru. Krytyczna sytuacja polityczna niepozwoliła opactwu ponownie stać się silną jednostką gospodarczą.

Sytuacja klasztoru ustabilizowała się dopiero w drugiej połowie XV wieku po przejęciu nowej Marchii przezHohenzollernów. Spokojny rozwój i dalsze istnienie nie były jednak konwentowi pisane. Przyjmuje się, że w roku 1539klasztor zsekularyzowano, a konwent rozwiązano w wyniku reformacji.

Potłuczone szkło

W 1546 roku klasztor zagospodarowano jako elektor­ski majątek ziemski. Na początku XVII wieku założono tutaj hutęszkła, ponieważ wszelkie surowce były dostępne na miejscu. Produkowano zarówno szkło użytkowe, jak i droższeszkło emaliowane.

Zabudowania doznały sporych zniszczeń w wyniku dwóch pożarów w roku 1690 i w roku 1814. Dalsze zniszczeniaprzyniosła druga wojna światowa. Po 1945 roku miejscowość otrzymała nową nazwę – Bierzwnik. Do latsześćdziesiątych ubiegłego wieku klasztor pozostawał w stanie ruiny. Badaniom archeologicznym i restauracjipoddawany jest od lat dziewięćdziesiątych.