Klasztor franciszkanów Angermünde

Architektura

Klasztor na obrzeżu miasta

Franciszkanie usytuowali klasztor w południowo-wschodniej części Angermünde tuż przy samych murach miejskich i wpobliżu Wysokiej Wieży. Kościół klasztorny stał na północy. Do południowej jego ściany przylegała klauzura, składającasię z dwóch dziedzińców i skrzydła środkowego. Skrzydło to powstało w tym samym czasie co kościół oraz dziedziniecpółnocny i tworzyło początkowo centrum klasztoru. Tam znajdowały się dormitorium (sypialnia), refektarz (jadalnia) orazkapitularz (sala zebrań). Jak wiele innych klasztorów na terenie historycznej Brandenburgii również klasztorfranciszkanów w Angermünde znacznie ucierpiał w czasie wojny trzydziestoletniej. Zwłaszcza budynek konwentu uległpoważnym uszkodzeniom i częściowo został poddany rozbiórce. Materiał budowlany wykorzystano do odbudowy miasta.Jeszcze do 1800 roku niektóre z pomieszczeń używane były jako schronisko. Potem jednak budynki klasztorne zostałystopniowo rozebrane. Cegły wykorzystywano przy budowie innych obiektów, między innymi fabryk przy ulicachKlosterstraße i Schleusenstraße.

Lektorium i malowidła ścienne

Dawny kościół klasztorny jest w dużej mierze zachowany w oryginale, dając świadectwo historii mnichówfranciszkańskich w Angermünde. Świątynia przetrwała wojnę trzydziestoletnią i w 1699 roku została odrestaurowana. WXVIII wieku służyła częściowo jako pomieszczenia kościelne, a częściowo jako magazyn wojskowy oraz więzienie. Wwieku XIX budowla została wielokrotnie przebudowana, zależnie od celu, jaki miała pełnić. W ten sposób zupełniestraciła swoje pierwotne przeznaczenie.

Na przestrzeni czasu mieściła więc w swoich murach między innymi skład straży pożarnej, muzeum krajoznawcze iróżnorodne urzędy miejskie. Po drugiej wojnie światowej budynek ponownie wykorzystywano jako magazyn. Dopiero w1984 roku podjęto działania z zakresu ochrony zabytków.

Dwunawowy kościół halowy został wybudowany około 1300 roku z palonej cegły. W niektórych miejscach możnaodkryć jeszcze resztki poprzedniej budowli, wzniesionej z kamienia polnego. Budowla jest asymetryczna i składa się zjednej szerokiej nawy głównej i jednej węższej nawy bocznej. Ornamentyka ścian zewnętrznych wskazuje na powiązaniaz warsztatem strzechy choryńskiej. W XV wieku kościół otrzymał dodatkowo między innymi nowe sklepienie oraz  konstrukcję dachową.

Wyjątkowość kościoła nie wynika jedynie z prostej, a jednocześnie wywierającej wrażenie ornamentyki zewnętrznej.Niezwykle interesujące jest również jego wnętrze. Znajdują się tam pozostałości pierwszych malowideł ściennych zkońca XIII wieku, które zdobiły budowlę z kamienia polnego, ale również późnogotyckie freski z XV wieku ipolichromie zdobiące sklepienia w zakrystii. Niecodzienną atrakcję na terenie Brandenburgii stanowi gotyckie lektoriumz palonej cegły. Ściana działowa pomiędzy nawą główną a chórem, która określała przestrzeń dostępną mnichom iludziom świeckim, datowana jest na wiek XIV.

Położenie

Miasto na łonie natury

Angermünde leży w południowo-wschodniej części powiatu Uckermark pomiędzy dwoma największymi rezerwatamiprzyrody tego regionu – wpisanym na listę UNESCO Rezerwatem Biosfery Schorfheide-Chorin oraz ParkiemNarodowym Dolina Dolnej Odry. Rezerwat Biosfery zdominowany jest przez jeziora i gęsto zalesiony teren ChorinerSchorfheide, choć można też spotkać ślady działalności człowieka. W parku narodowym chroniony jest z kolei obszarzalewowy Odry wraz ze swym urozmaiconym krajobrazem, starorzeczami, łąkami, lasami oraz wyjątkową fauną i florą.Różnorodny i interesujący pod względem geologicznym krajobraz z moreną denną, moreną czołową, sandrami ipradolinami, utworzonymi w czasie ostatniego zlodowacenia około 15 tysięcy lat temu, był motywacją do założeniaNarodowego Parku Geologicznego „Kraina polodowcowa nad brzegiem Odry” (Nationaler Geopark „Eiszeitland amOderrand”). Centrum dla zwiedzających w Großziethen służy wyczerpującymi informacjami na temat krajobrazówpolodowcowych i epoki lodowcowej.

Samo Angermünde również ma wiele atrakcji. Miasto urzeka odrestaurowaną starówką z zachowanymiśredniowiecznymi strukturami ulic i domami rzemieślników z okresu od XVII do XIX wieku. Ze względu na nie należydo działającego w Brandenburgii sto­warzyszenia miast posiadających historyczne centrum („Städte mit historischenStadtkernen”). Warto zobaczyć również kościół parafialny Najświętszej Marii Panny z pierwszej połowy XIII wieku.Cechą wyjątkową trójnawowej świątyni halowej ze sklepieniem gwiaździstym jest potężna wieża zachodnia z kamienigranitu. Częścią średniowiecznego miasta był również szpital pw. Ducha Świętego, usytuowany na jego południowo-zachodnim obrzeżu. Szpital został założony w 1336 roku i zniszczony podczas wojny trzydziestoletniej z wyjątkiemkaplicy. Trójprzęsłowa budowla ze sklepieniem gwiaździstym przetrwała do dziś.

Mury miejskie zachowane są fragmentarycznie. Wspomnieć należy także o Wieży Prochowej – nazywanej także WieżąBocianią – ze szpiczastym dachem z kamienia na południu. Początki miasta odzwierciadlają się w ruinach askańskiegozamku, którego skąpe pozostałości znajdują się w północno-zachodniej części miasta.

Zamki jako zabezpieczenie granic

W obrębie dzisiejszej gminy Angermünde leżą jeszcze dwie miejscowości z godnymi wspomnienia ruinami zamków.Pierwsza z nich to Greiffenberg na północy. W dawnym miasteczku o tej samej nazwie w XIII wieku został wzniesionyzamek, należący początkowo do rodziny von Greiffenberg. Kompleks jest prostokątny z budynkiem głównym na północy,okrągłą wieżą flankującą w północno-wschodnim rogu oraz masywnym, prostokątnym budynkiem bramnym nazachodzie. Dziś można zobaczyć jeszcze pozostałości wszystkich budowli oraz murów obronnych.

Zamek w miejscowości Stolpe nad Odrą jest przykładem innego typu architektury. To okrągła, wybudowana nasztucznym wzniesieniu wieża z palonej cegły, otoczona licznymi wałami. Budowla, określana jako „Grüttpott“ (gar lubsagan na kaszę), została najprawdopodobniej postawiona pod duńskim lennem około 1200 roku i miała stanowićzabezpieczenie granic z Marchią Brandenburską. Budowa została zakończona w połowie XIII wieku, już podpanowaniem Askańczyków. W roku 1446 druga kondygnacja zamku, który w tym czasie był pod lennem pomorskim,została zniszczona w trakcie oblężenia przez księcia elektora Fryderyka II Oldenburga. Broń używaną podczas bitwymożna podziwiać w Brandenburskim Muzeum Archeologicznym w Brandenburgii nad Hawelą.

Oferta turystyczna

W pobliżu rezerwatów przyrody

W pobliżu Angermünde można doskonale odpocząć na łonie natury. Niedaleko znajdują się dwa rezerwaty przyrody. Park Narodowy Dolina Dolnej Odry zachęca do aktywnego wypoczynku, łączącego piesze wędrówki, wycieczki rowerowe oraz obserwację przyrody. Obszary zalewowe rzek, łąki i obszary leśne są miejscem wylęgowym i zimowiskiem wielu gatunków ptaków, również tych zagrożonych wyginięciem. Dobrze oznakowane szlaki wędrówkowe, ścieżki tematyczne i zorganizowane wycieczki umożliwiają poznanie osobliwości przyrody.

Doskonałe ścieżki rowerowe i piesze oferuje także wpisany od 1990 roku na listę UNESCO Rezerwat Biosfery Schorfheide-Chorin. Można zdecydować się zarówno na kilkudniową, jak i jednodniową wycieczkę wzdłuż jezior i na trasie wielu zabytków historycznych. Szczególnie interesująca wydaje się wędrówka w towarzystwie przewodnika krajobrazu. Są oni specjalistami od różnorodnych tematów i służą turystom swoją wiedzą i doświadczeniem. Wiele gmin i stowarzyszeń jak na przykład Rezerwat Dzikich Zwierząt Schorfheide (Wildpark Schorfheide), Centrum Informacyjne Związku Ochrony Przyrody Blumberger Mühle (Informationszentrum Blumberger Mühle des Naturschutzbundes) czy Wioska Ekologiczna Brodowin (Ökodorf Brodowin), działają na rzecz rezerwatu.

Szczególną atrakcją rezerwatu jest las Grumsin, jeden z ostatnich w Europie, nienaruszonych przez człowieka lasów bukowych, który od 2011 jest roku jest jednym z pięciu niemieckich lasów wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości. Grumsin z około 2800 hektarami i 590 hektarami jest ponadto częścią największego połączonego nizinnego lasu bukowego świata. Jest on schronieniem dla orła bielika, żurawia, bociana czarnego, a także miejscem, gdzie rosną rzadkie orchidee oraz czermień błotna w olszynach lub mchy z rodziny torfowcowatych na bagnach. W centrum informacyjnym i turystycznym parku geologicznego w Großziethen oraz w Informationszentrum Blumberger Mühle niedaleko Angermünde pokazywane są interesujące wystawy na temat tego kompleksu leśnego.

Miasto jak z bajki

Starówka Angermünde zachęca do zwiedzania i spędzania tam czasu. Już sam rynek wraz z ratuszem i historyczną zabudową przyciągają wzrok. Każdy z pieczołowicie odrestaurowanych domów ma swoją historię. W budynku wagi miejskiej przy Brüderstraße 20, domu rzemieślników z XVIII wieku, znajdowała się pierwotnie miejska waga oraz masy i miary wzorcowe, które od dekretu króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I w 1714 roku obowiązywały w mieście.

Natomiast dom przy ulicy Hohen Steinweg 16 wzniesiony w konstrukcji ryglowej u schyłku XVII wieku jest jedynym budynkiem w Angermünde, którego ściana szczytowa zwrócona jest do ulicy.

Liczne zabytki miasta, na przykład kościół Najświętszej Marii Panny czy Wieżę Prochową, można zwiedzić w ramach spaceru lub wziąć udział w zorganizowanej wycieczce z przewodnikiem. W kościele można podziwiać wyświęcone w 1744 roku barokowe organy autorstwa Joachima Wagnera, a podczas letnich koncertów z cyklu Angermünder Sommerkonzerten posłuchać ich wyjątkowego brzmienia.

Plac, na którym stał klasztor, a także dawny kościół franciszkanów są miejscem, gdzie odbywają się imprezy kulturalne miasta – koncerty, występy chóru, przedstawienia teatralne. Sam kościół jest miejscem, gdzie odbywają się wystawy, ale i konferencje oraz seminaria. Wszystkie te wydarzenia są stałą częścią programu kulturalnego miasta. Sezon letni rozpoczyna się w maju wraz z regionalnymi targami gospodarki i sztuki Wirtschafts- und Kulturtage. W czerwcu natomiast przychodzi czas na teatr w ramach imprezy Mittsommertheater der Uckermärkischen Bühnen Schwedt, a w lipcu na festiwal instrumentów dętych Uckermärkische Blasmusikfest. Koniec roku oraz Święta Bożego Narodzenia świętowane są w grudniu targami sztuki i tradycyjnym tzw. Gęsim Targiem.

Angermünde i pobliskie miejscowości oferują wiele możliwości noclegu. Podobnie jest z kawiarniami i restauracjami, które znaleźć można na odrestaurowanym historycznym starym mieście.

Historia

Mnisi i żebracy

Franciszkanie byli jedyną wspólnotą zakonną, która osiedliła się w średniowiecznym Angermünde. Historycyprzypuszczają, że fundacja klasztoru nastąpiła w 1250 roku, a jego założycielem był margrabia Johann I – mimo żebrakuje dokładnych przekazów na ten temat. Pierwsza pewna data, rok 1299, wiąże się z kapitułą prowincjalną – zgromadzeniem ogólnym konwentów danej prowincji zakonnej, które odbyło się w tymże roku właśnie w Angermünde.

Ponieważ franciszkanie, podobnie jak inne zakony żebracze, żyli podług ideałów życia w ubóstwie, nie mieli prawaposiadać ani własności prywatnej, ani gruntów. Źródła historyczne potwierdzają, że  mnisi w Angermünde faktycznieutrzymywali się dzięki jałmużnie i darowiznom oraz wynagrodzeniom za działalność duchową.

Bracia inkwizytorzy

Dwa ważne wydarzenia należą do historii franciszkanów w Angermünde. Pierwsze z nich to udział mnichów wprześladowaniach i procesach przeciwko uznanym za heretyków waldensom. Drugie dotyczy bezpośrednio życiaklasztornego, gdyż w połowie XV wieku klasztor przyłączył się do ruchu obserwanckiego.

Szykanowanie waldensów w Marchii Wkrzańskiej związane jest z falami prześladowań w całej Europie. Powołanie dożycia inkwizycji przez papieża Grzegorza IX w 1231 roku przyczyniło się do tego, że walka przeciwko tzw. heretykom, wktórej zasadniczo brali udział dominikanie, ale i franciszkanie, została usystematyzowana i zintensyfikowana.

Podczas dwóch marchijskich procesów inkwizycyjnych byli obecni mnisi z Angermünde. Pierwszy z nich odbył się wroku 1336 – oskarżeni zostali wtedy waldensi z tego miasta.

Czy oskarżenie wyszło faktycznie ze strony miejscowych franciszkanów, nie jest pewne. Faktem jest, że 14 osób zostałoskazanych na śmierć i spalonych na stosie. Drugim razem franciszkanie wzięli w 1458 roku udział w przesłuchaniuinkwizycyjnym przeciwko mieszkańcom miejscowości Kerkow i Klein Ziethen.

Powrót do ideału życia w ubóstwie

Tak jak wiele ruchów określanych jako heretyckie były próbą reformy Kościoła, tak podobną próbą wewnątrz zakonu byłruch obserwancki, sprowadzający reguły franciszkanów do ich korzeni. Poprzez ruch, który powstał w wyniku konfliktuna temat ideału ubóstwa, zakon franciszkanów podzielił się na Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych i Zakon BraciMniejszych Obserwantów. Ci ostatni krytykowali polityczne i gospodarcze zaangażowanie zakonu i postulowali powrótdo pierwotnych ideałów.

Początek ruchu reformacyjnego datuje się na 1368 rok. Konwent z Angermünde przyłączył się w do niego pierwszejpołowie XV wieku i aż do rozwiązania klasztoru w wyniku reformacji żył zgodnie z tą regułą.

W 1556 roku książę elektor Joachim II wywłaszczył klasztor. Posiadłość do 1567 roku pozostawała w rękach rodzinyFlanß, a następnie została nabyta przez miasto.

Szkody przyniesione przez wojnę trzydziestoletnią przyczyniły się do tego, że budynki konwentu zostały około roku 1800w zupełności rozebrane. Pozostał jedynie wielokrotnie przebudowywany  kościół klasztorny, który służył jako świątynia,magazyn i skład straży pożarnej, a od 1997 roku mieści miejskie centrum kultury.