Klasztor cysterek w Altfriedland

Architektura

Zakonnice i rodziny szlacheckie z Friedland

Budynki i ruiny znajdujące się na wąskim przesmyku lądu pomiędzy jeziorami Klostersee oraz Kietzersee, dziś udostępnione dla zwiedzających, świadczą o długiej i bogatej historii tego miejsca. To właśnie tutaj mieszkały i działały do XVI wieku cysterki, tutaj prowadzono do XVIII wieku majątek rycerski, a następnie margrabiowski.

Po roku 1734 majątek przechodził kolejno pod opiekę trzech rodzin szlacheckich. Zmieniający się właściciele dopasowywali obiekt do swoich potrzeb, budynki klasztorne zostały przebudowywane lub ustępowały miejsca nowym.

Ze względu na to, że obiekt od czasu wywłaszczenia ostatniego właściciela w roku 1945 pozostawał do roku 1985 nieużytkowany, posiadłość podupadła, a fragmenty budowli zostały rozebrane ze względów bezpieczeństwa. Mimo to obiekt z jego ciekawą historią do dzisiaj kształtuje obraz Altfriedland.

Ze średniowiecznego zespołu klasztornego przetrwała część zachodniego skrzydła konwentu oraz klasztorny kościół, zachowała się również część krużganka oraz refektarz. Pierwotna dwuprzęsłowa jadalnia sióstr, zbudowana w stylu wczesnego gotyku, została w drugiej połowie XV wieku (prawdopodobnie  na skutek pożaru) wyposażona w oparte na trzech smukłych kolumnach sklepienie gwiaździste.

Klasztorny kościół zachował się w doskonałym stanie. Z pierwotnego budynku zachowało się kilka elementów: deski podłogowe, rozety z kamienia i pozostałości po ostrołukach. Po sekularyzacji klasztoru, aż do XVIII wieku, nie był on używany. Po tym jak wiejski kościół groził zawaleniem, podjęto decyzję o przemianowaniu kościoła klasztornego na kościół parafialny. W roku 1733 rozpoczęły się prace budowlane. Wybudowano dzwonnicę (kościół do tego czasu nie posiadał żadnej wieży) oraz wymieniono dach. Dalsze modyfikacje, wprowadzane do roku 1950, znacząco zmieniły charakter średniowiecznej budowli.

Dwa dwory

Po przemianowaniu zespołu klasztornego w XVI wieku na świeckie dobro rycerskie przypisane zostały mu nowe funkcje. Od tego momentu używany był on jako budynek gospodarczy, a wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań architektonicznych miało uczynić go bardziej praktycznym. Zostały dobudowane pokoje, zmieniono strukturę budynków, obiekt został podzielony na dwa dwory. W ten oto sposób skrzydło konwentu od XVIII wieku służyło jako słodownia, później dodatkowo jako browar oraz gorzelnia.

Mimo że nie mamy obecnie możliwości podziwiania obiektu w fazie całkowitego rozkwitu, mamy dostęp do informacji na ten temat pochodzących ze źródeł pisanych oraz ilustracji z XVIII i XIX wieku. W opisach pojawiają się liczne budynki gospodarcze, nowoczesna plebania oraz powstały w  roku 1746 dom margrabiego.

O dobrach ziemskich przypomina do dzisiaj dom rodziny von Röbel z XVII wieku (dom należący do pierwszej osiadłej tu rodziny) oraz barokowa rezydencja z pierwszej połowy XVIII wieku. Rezydencja charakteryzuje się dwupiętrową, masywną fasadą z czasów założycieli, która podobnie jak inne modernizacje rezydencji, została wykonana za namową hrabiny Luise von Oppen. Z tego okresu zachowały się jeszcze stajnie oraz mur okalający dworek. Pochodzą one, podobnie ja rezydencja, z pierwszej połowy XVIII wieku.

Obecnie ruiny klasztoru tętnią życiem w czasie koncertów, które odbywają się w byłym refektarzu. Skrzydło konwentu jest zabezpieczone i udostępnione dla zwiedzających, a kościół klasztorny nadal spełnia funkcję protestanckiego kościoła parafialnego. Ponownie uprawiany jest sad znajdujący się na terenie dawnego ogrodu przyklasztornego, a jezioro Klostersee zachęca latem do orzeźwiających kąpieli.

Położenie

Na skraju Kotliny Freienwaldzkiej

Altfriedland znajduje się na granicy dwóch regionów: powiatu Barnim oraz województwa lubuskiego. Ruiny klasztoru znajdują się na wąskim paśmie lądu pomiędzy jeziorami Klostersee i Kietzer See. Malowniczemu położeniu dodaje jeszcze uroku Kotlina Freienwaldzka, na skraju której znajduje się miejscowość Altfriedland.

Kotlina Freienwaldzka – delta Odry – rozciąga się na obszarze o długości 60 kilometrów i 20 kilometrów szerokości. Przed osuszaniem w połowie XVIII wieku krajobraz delty zdominowany był przez torfowiska i podmokłe łąki. Taki krajobraz zachował się po polskiej stronie granicy, natomiast zachodnia część została zagospodarowana i przeistoczona w cenne grunty rolne za czasów Fryderyka Wielkiego. Kotlina Freienwaldzka graniczy od wschodu z Kotliną Gorzowską i Doliną Warty, a od zachodu z Pojezierzem Lubuskim i Wyżyną Barnimską. Na wzgórzach wyżyny położone są miejscowości Seelow i Wriezen. W Seelow znajduje się pomnik upamiętniający bitwę o wzgórza Seelow, Wriezen posiada również liczne zabytki: m.in. gotycki kościół mariacki.

Ponadto Altfriedland znajduje się w otoczeniu różnorodnych krain przyrodniczych: krainy lasów i jezior Strausberg, pagórkowatego krajobrazu Brandenburgii Szwajcarskiej, zalesionych szczytów Wyżyny Barnimskiej i poprzecinanego potokami, rzekami i jeziorami Pojezierza Lubuskiego.

Schinkel i Lenné

Altfriedland należy dzisiaj do gminy Neuhardenberg znanej z zamku i parku zbudowanych w stylu klasycznym. Początkowo zamek był dworem, należącym od 1814 roku do rodziny Hardenberg. W roku 1820 został on przebudowany przez Friedricha Schinkla w przestronny zamek o doskonałych proporcjach, zachowany w minimalistycznym stylu. Ogrody przyzamkowe zostały zaprojektowane przez Petera Josepha Lenné oraz księcia Hermanna von Pückler-Muskau.

Schinkel zaznaczył swoją obecność w Neuhardenberg zarówno przy powstawaniu w roku 1814 kościoła wiejskiego, jak również zabudowań wiejskich oraz budynków przyzamkowych. Schinkel jako młody architekt zaprojektował je w roku 1801, po tym jak wieś została zniszczona przez pożar.

Oferta turystyczna

Muzyka i historia

Poprzez koncerty refektarz zakonu cysterek zostaje na nowo przywrócony do życia i oczarowuje gości swoją niecodzienną atmosferą. Koncerty zatytułowane „Muzyka klasztorna” i „Muzyka Jesienna” odbywają się tu od sierpnia do września. Są one organizowane przez Stowarzyszenie Wspierania Kultury – Klasztor Altfriedland (Kulturförderverein Kloster Altfriedland e.V.) oraz Stowarzyszenie Kościoła Klasztornego Altfriedland (Förderverein Klosterkirche Altfriedland). Więcej informacji oraz aktualne terminy znajdą Państwo na stronach internetowych stowarzyszeń.

Stowarzyszenie Długi Dom Altfriedland (Langes Haus Altfriedland) zajmuje się ponadto organizacją klasztornych festiwali, festiwali ryb oraz innych imprez kulturalnych.

Położony w pobliżu zamek Neuhardenberg został mianowany centrum kulturalnym regionu, ma tu swoją siedzibę Stowarzyszenie Zamku Neuhardenberg (Stiftung Schloss Neuhardenberg). W tej malowniczej okolicy, w budynkach i ogrodach wybudowanych w stylu klasycznym, odbywają się koncerty, spektakle teatralne oraz konferencje. Przy organizacji imprez kładzie się nacisk na aspekt międzynarodowy oraz otwarcie na Europę Wschodnią.

Jazda na rowerze w Kotlinie Freienwaldzkiej

W okolicy klasztoru przebiega wiele tras rowerowych.

Dla miłośników jazdy na rowerze gmina Neuhardenberg posiada atrakcyjną ofertę: w informacji turystycznej miasta można wypożyczyć rowery elektryczne, które są częścią projektu „Słońce na kółkach” (Sonne auf Rädern). Także ci mniej wprawni rowerzyści, przy niewielkim zużyciu własnej energii, mogą więc podziwiać przyrodę w okolicach Altfriedland i Neuhardenberg, a możliwe do pokonania odległości są znacznie większe. Zwiedzić można na przykład historyczne miejscowości: Seelow, Wriezen, Lebus, uzdrowisko Bad Freiwalde lub Bukow – jedyne w Brandenburgii uzdrowisko stosujące metodę Kneippa.

Buckow stanowi ponadto centrum Parku Przyrody Szwajcarii Marchijskiej. Powierzchnia rezerwatu wynosi około 205 km kwadratowych i jest poprzecinana szlakami pieszymi o długości 150 kilometrów oraz europejską drogą rowerową R1. Krajobraz charakteryzują łagodne wzgórza i gęste lasy. Prawie cały obszar parku znajduje się na terenie europejskiego rezerwatu ptaków.

Zakwaterowanie

Gmina Neuhardenberg oferuje odwiedzającym klasztor Altfriedland liczne możliwości zakwaterowania. Apartamenty, pensjonaty oraz hotele są do Państwa dyspozycji, a wśród nich hotel Schloss Hardenberg znajdujący się na terenie przyzamkowego parku.

Oferta gastronomiczna

Posiłki oferowane są przez restauracje hotelowe oraz domy gościnne w najbliższym otoczeniu.

Tuż obok klasztoru znajduje się restauracja Klosterschänke in Altfriedland. Do przygotowywania potraw wykorzystywane są regionalne produkty. Świeżymi rybami i herbatami przygotowanymi z ręcznie zbieranych ziół można delektować się przy jednoczesnym podziwianiu widoku jeziora oraz ruin dawnego opactwa cystersów.

Godziny otwarcia:

Historia

„Spokojne miejsce”

Nazwa opactwa cystersów „Vredelant” – Friedland, „spokojny kraj” – zdradza wiele, w połączeniu z lokalizacją na skraju przełomu Odry i byłej Marchii Brandenburskiej, na temat motywów założenia klasztoru. Obiekt demonstrować miał potęgę nowych władców ziemskich – margrabiów brandenburskich, którzy w roku 1230 podbili Barnim – przeciwko Piastom Śląskim z Lubusza. Mimo że w dokumentach wzmianka o klasztorze pojawia się dopiero w roku 1271, za datę założenia klasztoru uznaje się symboliczny akt nadania przez dynastię Askańską krótko po roku 1230. Askańczycy hojnie obdarzyli nowy klasztor ziemiami, co stanowiło stabilny fundament dla rozwoju gospodarczego. Łączny majątek klasztoru na końcu XV wieku przestawiał się następująco: dziewięć wsi, dwadzieścia posiadłości, kilka jezior i stawów, młyny i winnice, a także dziesięć parafii. Przy powiększaniu majątku znaczną rolę odgrywał fakt, że do klasztoru Friedland zostały przyjmowane przede wszystkim córki okolicznych domów szlacheckich oraz wywodzące się z bogatego mieszczaństwa. Wnosiły one do majątku klasztoru pokaźne posagi i podarki. W ten oto sposób opactwo, pomimo niepewnego położenia w regionie przygranicznym, naturalnych zagrożeń wynikających z położenia geograficznego oraz mimo dwóch pożarom i licznym powodziom, opływało w bogactwo.

ora et labora (łac. módl się i pracuj)

Klasztor podążał za regułą cystersów, ale nie został włączony do zakonu (co w przypadku zakonów żeńskich było dość powszechne) i był podporządkowany biskupowi Brandenburgii. Tak samo, jak odległe było położenie klasztoru na skraju lądu pomiędzy dwoma jeziorami, był również udział zakonnic w życiu politycznym oraz gospodarczym Marchii Brandenburskiej. Ze źródeł pisanych dowiadujemy się niewiele o działalności sióstr. Uprawa roli oraz zarządzanie majątkiem z pomocą braci zakonnych stanowiły z pewnością centrum klasztornych działań. Zakonnice prawdopodobnie prowadziły otwartą także dla wiejskich dzieci szkołę, jak i szpital.

Życie codzienne w klasztorze można odtworzyć tylko poprzez porównanie go z życiem w innych klasztorach żeńskich. Siostry wykonywały prawdopodobnie wszelkie prace (domowe, w ogrodzie, robótki ręczne), które były odpowiednie dla kobiet „z dobrych domów”.

Jednakże podstawowa reguła „ora et labora” (łac. módl się i pracuj) nie zawsze była przestrzegana przez zakonnice z Friedland. Świadczy o tym upomnienie biskupa Dietricha II von Brandenburg, który odwiedził klasztor w 1381 roku. Zarzucał on siostrom: świecki styl życia, a wręcz luksus, kontakty ze światem zewnętrznym oraz nieposłuszeństwo. Wymagał poprawy pod groźbą bardzo drastycznej kary, jaką miała być ekskomunika.

Majątek ziemski i silne kobiety

Klasztor i należące do niego dobra uległy sekularyzacji w roku 1546 i przeszły w ręce panów ziemskich. Żyjącym tam czterdziestu zakonnicom przyznano prawo do pozostania w zakonie oraz pozostawiono pokaźne dochody. Siostry musiały powierzyć obowiązki zarządzania należącymi do nich posiadłościami i własnościami świeckim administratorom, co doprowadziło do wielu konfliktów i sporów. Gdy Joachim von Röbel zakupił klasztor w roku 1564, był on nadal zamieszkiwany przez byłe siostry zakonne. Klasztor został ostatecznie pozbawiony swoich praw jako instytucja przez margrabiego Joachima II.

Od tego czasu Friedland rozpoczyna swoją historię jako rycerski i szlachecki majątek ziemski. Uprawiano tu owoce, wino i tytoń, warzono browar i wytwarzano alkohol. Dobra ziemskie należały do trzech, jednej po drugiej, rodzin szlacheckich pochodzących z Marchii: rodziny von Leswitz, von Itzenplitz (i do końca drugiej wojny światowej) von Oppen. Szczególnie godne uwagi są pochodzące z tych rodzin dwie kobiety: Helene Charlotte z Friedland (1754-1803), wybitna osobowość swoich czasów i odnosząca sukcesy kobieta interesu, jak również: hrabina Luise von Oppen (1839-1901), której majątek zawdzięcza swoją ostateczną formę architektoniczną.

Po wywłaszczeniu w trakcie reformy rolnej po 1945 roku klasztor oraz przynależący do niego majątek popadł w ruinę. Należące do niego istotne elementy musiały zostać usunięte ze względów bezpieczeństwa w latach 1966 i 1971. Dopiero w roku 1985 podjęto pierwsze kroki w celu ochrony ruin klasztoru przed dalszą degradacją, a następnie na terenie rozpoczęto badania archeologiczne. Zabezpieczone pozostałości klasztoru są udostępnione dla zwiedzających.